بیماری‌ها و حیات وحش: تعاملات طبیعی
وقوع بیماری طاعون گاوی در افریقا یکی از علل تلفات زیاد در حیوانات وحشی بوده است بطوری که قحطی و بدبختی را برای مردمان ان سرزمین به ارمغان اورده بود ولی هرگز نتوانست باعث از بین رفتن گونه‌های حیات وحش شود زیرا که تعاملات طبیعی بین عامل و میزبان نقش بسیار پر اهمیتی را در تعادل طبیعی بازی می‌کند . همانقدر که یک بیماری کشنده می‌تواند باعث مرگ و میر شود به همان اندازه نیز اولین نشانه‌های ایمنی در حیوانات ایجاد می‌شود تا بحدی که دیگر حیوان غیر ایمنی باقی نمی‌ماند که دستخوش مرگ گردد. اگر دخالت انسان در محیط وحش را کنترل کنیم و اجازه ندهیم که بنای زندگی حیات وحش را نابود کند یقینا تعادل طبیعی بهترین روش برای کنترل بیماری‌ها در حیات وحش است.
بیماری‌ها و حیات وحش: تعاملات طبیعی
یکی از پدیده‌های بسیار شگفت انگیز حیات وحش تا جایی که دانش بشری از آن آگاه است ریشه کن شدن خودبخودی برخی از بیماری‌هاست . بیماری‌هایی که حیات وحش در زمان وقوع شان خود منبع آن بیماری‌ها می‌توانند تلقی شوند .
طاعون گاوی از جمله بیماری‌هایی بود که سالیان درازی گاوها را مورد تهاجم قرار می‌داد و با وارد آوردن تلفات فراوان که در متون میزان ان 100 صد در صد بیان شده ولی در طبیعت گاهی به هشتاد درصد می‌رسید مشکلات عدیده‌ای را برای دامداران فراهم می‌اورد و بعضا در کشورهایی مانند کشورهای افریقایی زندگی آنها را با خطر مواجه می‌نمود.
نگاهی به تاریخچه وقوع بیماری در قرون گذشته، اهمیت و خطر بیماری را بخوبی نشان می‌دهد. از نظر تاریخی طاعون بی شک یکی از مهمترین بیماری‌های دامی است. Rinderpest یک کلمه المانی است و در انگیسی به نام cattle plaque خوانده می‌شود. هر دو کلمه معنی طاعون گاوی دارد. murrain به انواع بیماری‌های دامی اطلاق می‌شود و به این بیماری در اروپاsteppe murrain گفته می‌شد زیرا که تصور بر این بود که از استپ‌های بین اروپا و اسیا ناشی می‌شود. این بیماری به تدریج تا سرحد اقیانوس اطلس از شرق و تا غرب تا سرحد اقیانوس ارام توسط سپاهیان جنگی گسترده شد و در حقیقت بیماری طاعون گاوی بیماری جنگ است .
جالب انکه بیماری روی گاوهای سپاهیان حمله‌ور، تاثیری نداشت زیرا کهgrey steppe oxen گونه‌ای بود مقاوم به طاعون و بیماری را نشان نمی‌داد اما حامل ویروس بود و سپاهیان از این دام برای آلوده کردن گاوها و گاومیش‌های کشورهایی که به آنها یورش می‌بردند، استفاده می‌کردند و باعث ایجاد اپیدمی و از بین بردن آنها می‌شدند و نتیجه کاملا معلوم بود.
اروپا بارها و بارها مورد هجوم این بیماری واقع شد بطوری که پاپ کلمنت 6 پزشک مخصوص خود دکتر لانسیزی را مامور بررسی و کنترل بیماری در گله خود که به بیماری مبتلا می شدند، نمود و او به درستی تشخیص داد که “bovilla peste” بیماری‌ای مسری ” که بطور فزاینده‌ای توسط عوامل بسیار ریز و مهلکی که از یک بدن به بدن دیگر منتقل می‌شود ایجاد می‌گردد”. توصیه‌های او برای کنترل بیماری هنوز معتبر هستند: ” کشتار دام‌های الوده و بیمار و دفن و سوزاندن دام‌های تلف شده و جلوگیری از نقل و انتقال دام‌ها و دار زدن کسانی که اقدام به حمل و نقل دام‌ها می‌کردند ” و همین اقدام سبب ریشه‌کن شدن بیماری گردید.
انگلستان در سال 1714 توسط گاوهایی که از هلند اورده شدند آلوده شد و به دستور جورج اول، توماس بیتس مامور کنترل بیماری شد و این شخص با استفاده از تجربیات لانسیزی اما بدون اعدام کسی تنها با محکومیت افراد در 3 ماه بیماری را ریشه‌کن نمود. انگلستان در سال 1745 مجددا از طریق هلند آلوده شد و با آن که بیتس هنوز زنده بود ولی از آنجا که خاطرات کوتاه هستند، روش او به فراموشی سپرده شد و در سال 1749 مشاورین شاهی با کشتن و سوزاندن بیش از نیم میلیون گاو، شکست در کنترل بیماری را پذیرفتند.
از بین رفتن تعداد زیادی گاو در فرانسه منجر به تاسیس اولین دانشکده دامپزشکی جهان در سال 1762 در لیون گردید که در ان اصول لانسیزی تدریس می‌شد.
انقلاب صنعتی موجبات گسترش بیماری طاعون گاوی را فراهم آورد. حمل و نقل بیش از حد دام با کشتی و راه آهن باعث افزایش بیش از حد بیماری شد بطوری که در سال‌های 1857 تا 1866 اروپا تقریبا از گاو عاری شد. طاعون گاوی سال‌های 1865تا 1867 در انگلستان یک فاجعه ملی بود .
در افریقا، فاجعه طاعون هنگامی اتفاق افتاد که بیماری همراه با گاوهای هندی برای ارتش ایتالیا در سال 1887 از هندوستان وارد شد. در اتیوپی 95 درصد گاوها نابود شدند و جمعیت انسانی با گرسنگی تا مرز مرگ روبرو شد. طی سال‌های 1896 تا 1907 بیماری در افریقا گسترش یافت و بیش از90 درصد از گاوها و حیات وحش را به کام مرگ کشید .
از ان تاریخ تا سال 2010 که سال ریشه‌کنی جهانی طاعون گاوی است، بیماری مکررا در اسیا و افریقا بوقوع پیوست. در این اثنا با پیشرفت علم و تولید واکسن و برنامه‌های جهانی که توسط سازمان‌های بین المللی ترتیب داده شد، در حال حاضر بیماری کاملا از روی کره زمین محو شده است. از مهمترین اقداماتی که صورت گرفت نتیجه فعالیت‌های آقای پلورایت در افریقا بود که با استفاده از سویه کابت O و تولید واکسن موثر توانست بیماری را در گاوهای افریقا ریشه کن نماید.
اما منظور ازاین تاریخچه نه چندان کوتاه بیان واقعیتی است که باید به ان توجه داشت و آن وجود این بیماری در حیات وحش است. طاعون بیماری گاوسانان است و در گاو، گاومیش، گاوهای وحشی و بوفالو و بطور کلی در کلیه گاوسانان اهلی و وحشی وقوع می‌یابد و باعث تلفات بسیار سنگینی تا مرز نابودی می‌شود. اقدامات انسانی منجر به ریشه‌کنی بیماری در گاوهای اهلی شد اما دام‌های وحشی را که نمی‌توان واکسینه نمود، ان هم در محیطی مانند افریقا که بعضا جمعیت بوفالوها به میلیون راس می‌رسد. اقای پلورایت می‌گوید ” نمی‌دانم چه اتفاقی می‌افتد ولی می‌دانم که با نبود بیماری در گاوهای اهلی، طاعون گاوی در حیات وحش به خودی خود از بین میرود”.
آن همه تلفات دام‌های وحشی در افریقا تا مرز نابودی هرگز منجر به نابودی دام‌ها نگردید و این یکی از تعاملات طبیعی است که خود به خود ایجاد می‌گردد و به نفع میزبان، عامل مهاجم را از بین می‌برد و آن چیزی نیست جز تعادل بین عامل و میزبان. همانطور که عامل عفونی به جمعیت وارد می‌گردد و تعدادی را از بین می‌برد، تعدادی نیز ایمن می‌شوند و در مقابل بیماری مقاومت نشان می‌دهند بطوری که عامل دیگر نمی‌تواند در جمعیت گردش کند و از آنجا که نیازمند سلول برای ادامه زندگی است با مقاومت ایمنی، امکان ورود به سلول از آن گرفته می‌شود و به عبارتی از بین میرود و حال اگر چنانچه منبع دیگری که همانا دام‌های اهلی هستند از دسترس بیماری خارج شوند، حیات وحش بیماری را از بین خواهد برد. هیچکدام از دام‌های وحشی در طول تاریخ طاعون گاوی واکسینه نشده‌اند و حیات وحش در همه قاره‌ها وجود داشته است، لیکن هرگز موجب نابودی نگردید و هنگامی که در دام‌های اهلی بیماری ریشه‌کن شد، در حیات وحش هم به سهولت ریشه‌کن گردید.
این موضوع نه تنها در بیماری طاعون گاوی که علیرغم نام وحشتناکش بیماری ساده‌ای برای کنترل و ریشه کنی است مصداق دارد که در بیماری پیچیده‌ای همانند تب برفکی نیز مصداق پیدا می‌کند. بیماری تب برفکی به مراتب دارای میزبان‌های بسیار متعددی در حیات وحش می‌باشد ضمن آن که بطور کلی کلیه زوج سمان را آلوده می‌کند.
هم‌اکنون بیماری تب برفکی در بسیاری از کشورها کنترل و ریشه‌کن گردیده و در کشورهای آسیایی وافریقایی اندمی و در بعضی کشورها هیپراندمی می‌باشد (تصویر شماره 1 – اقتباس از سازمان جهانی بهداشت دام ). در تمامی کشورهایی که بیماری ریشه‌کن شده است، حیات وحش حساس به بیماری وجود دارد بخصوص خوک وحشی و اهلی که منبع بسیار مهم و کارخانه تولید ویروس تب برفکی است اما مشاهده می‌شود که با از بین رفتن بیماری در گاو، بیماری به سهولت در حیات وحش هم از بین میرود و جالب است که بدانیم با از بین رفتن بیماری در گاو، در گوسفند و بز هم به راحتی ریشه‌کن می‌شود. و اینچنین است در مورد بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک نیز و شاید بسیاری دیگر از بیماری‌ها .
و این اعجاز طبیعت است کافی است در نگهداری حیات وحش که ارتباط تنگاتنگی با حیات انسانی دارد سعی و کوشش شود، از بین رفتن حیات وحش به دلیل خطاهای انسانی از قبیل شکار بی رویه و از بین بردن سرزمین‌های مناسب ان، نتیجه‌ای جز تیره بختی برای بشریت به ارمغان نخواهد اورد.
پوستر همایش
برگزار کنندگان
همکاران
حامیان
