طاعون نشخوارکنندگان کوچک (PPR) در حیات وحش ایران

بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک از جمله بیماری‌های ویروسی است که در گروه طاعون گاوی (Rinderpest)، سرخک انسان و دیستمپر سگ قرار دارد و از گونه موربیلی ویروسها و در خانواده پارامیکسوویریده می‌باشد. ویروس‌های این بیماری بعضا دارای ایمنی متقاطع هستند. از آنجا که زیستگاه زوج‌سمان وحشی حساس به این بیماری ” که در اکثر مناطق کشور بخصوص زیستگاه‌های حفاظت شده کشور یافت می‌شوند مانند کل و بزکوهی و مرال، جبیر، آهو و انواع قوچ و میش”، چراگاه گوسفندان و بزهای روستاهای همجوار قرار می‌گیرد، لذا ابتلای این حیوانات بعضا” اجتناب ناپذیر و متعاقبا تلفات ناشی از این بیماری در بین زوج سمان وحشی مشاهده می‌شود. دسترسی به این حیوانات برای درمان بسیار مشکل و عملا غیر‌ممکن است .

بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک از جمله بیماری‌های اندمی در کشورهای افریقایی و آسیایی می‌باشد و همواره در میان حیات وحش، با دغدغه‌های بسیار همراه است زیرا که دسترسی به این حیوانات کاری بسیار طاقت فرسا می‌باشد. گزار‌ش‌های متعددی از وقوع این بیماری در نقاط مختلف کشور در دست است. حفاظت و حمایت از حیات وحش در ارتباط نزدیک با زندگی انسان است و زمانی که محیط زیست، شکل انعطاف پذیری خود را در مقابل تغییرات آب و هوایی از دست دهد، منجر به پیدایش سرزمین‌های خشک و کویری می‌گردد و این رخداد سبب از بین رفتن زیستگاه‌های طبیعی و متعاقبا از بین رفتن حیات وحش خواهد شد، لذا لازم است در حفظ و حراست از زیستگاه‌ها و حیات وحش اهتمام ورزید. این اهتمام در قالب برنامه‌های مراقبت و افزایش گونه‌های حیوانی موجود، نمود می‌یابد زیرا که نشان داده شده است با افزایش گونه‌ها بیماری‌ها کمتر مشاهده می‌شوند.

بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک، دارای علایم مشخص کلینیکی است که همراه با اسهال و آبریزش چرکی از چشمان و تلفات همراه است. از عمده‌ترین علت‌های وقوع این بیماری تماس حیوانات اهلی آلوده با این حیوانات در زیستگاه‌هایشان می‌باشد. علیرغم وجود واکسن موثر برای این بیماری امکان واکسیناسیون حیوانات وحشی وجود ندارد و همچنین درمان‌ها، اگر امکان استفاده از آن‌ها وجود داشته باشد، تنها درمان‌های حمایتی است. باید به خاطر داشت که داروها خود دارای بوی مخصوص هستند و این حیوانات به هیچ وجه داروهای بودار را که با علوفه معمولا مخلوط می‌شوند، استفاده نمی‌نمایند.
حفظ و حراست از گونه‌های حیات وحش با داشتن برنامه‌های کنترلی و مراقبتی از اهمیت بسیار زیادی برخوردارند که در این ارتباط موارد زیر قابل ذکرند:
• صعب العبور بودن زیستگاه چنین حیواناتی امکان بررسی را بسیار محدود می‌کند، لذا چگونگی طراحی اقدامات باید با شرایط محیط هماهنگ و همسو باشد. استفاده از امکانات مناسب شرط اول در رسیدگی به حیات وحش می‌باشد. به این دلیل نیاز به تحمل و مراقبت ویژه برای رسیدن به اهداف است.
• گروه های زبده و تعلیم دیده متشکل از دامپزشک، ویروس شناس، باکتری شناس، دیده بان محیط زیست و سایر علوم وابسته باید در هیات رسیدگی به این امور وجود داشته باشند.
• تعذیه دام‌ها در این مواقع بسیار اهمیت دارد.
• این حیوانات نسبت به دریافت درمان‌های کمکی بسیار حساسند و تنها راه کمک به آن‌ها از راه تغذیه است و اگر مواد غذایی اغشته به آنتی‌بیوتیک یا مواد دیگری باشد از خوردن اجتناب می‌کنند. ضمن آن‌که مقدار تجویز دارو برای این حیوانات آنقدر حساس است که در صورت عدم رعایت آن تلفات ناشی از مسمومیت دارویی نیز به بیماری افزوده خواهد شد.
• حفاظت از زیستگاه و جلوگیری از تماس بین حیوانات اهلی و وحشی مهمترین عامل در کنترل بیماری‌ها در حیات وحش می‌باشد. تنوع گونه‌های حیوانات وحشی بهترین راه برای جلوگیری از بیماری‌هاست.
• ساختارهای مراقبت و پایش بیماری‌ها در بین حیوانات وحش از خصوصیات و امکانات و ابزار ویژه‌ای برخوردار است و برنامه‌های مراقبتی باید در چهارچوب خاصی تهیه و تدوین شوند.
• مراقبت، با جمع آوری داده‌ها و آنالیز آن‌ها و نهایتا تعیین وضعیت و تصمیم‌گیری برای اجرای اقدامات خاص همراه است . شمارش حیوانات، تعیین گونه‌های حیوانی و گیاهی موجود در زیستگاه‌ها، تعیین تغییرات محیطی، ایجاد فضاهای ایمن و مناسب در مقاطعی که حیاتشان بخطر می‌افتد و سعی به افزایش تولید مثل در این راه اهمیت زیادی دارد.

نویسنده :
دکتر وحید عطارد